Narcyz, Psychopata czy Socjopata? Różnice z perspektywy psychologa

Dlaczego mylimy te pojęcia?

Słowa narcyz, psychopata i socjopata bardzo często przewijają się w sieci – szczególnie w mediach społecznościowych. Bywają używane zamiennie, a nawet psychologowie czasem mieszają te określenia. Czy naprawdę oznaczają to samo? A jak w to wszystko wpisuje się antyspołeczne/dyssocjalne zaburzenie osobowości, które jest oficjalną kategorią diagnostyczną w DSM-5 i ICD-12?

W tym artykule wyjaśniam, jakie są różnice i dlaczego warto używać tych słów precyzyjnie.

Kim jest narcyz?

Kiedy mówimy o narcyzie, mamy na myśli osobę z narcystycznym zaburzeniem osobowości. Charakteryzuje je:

• silna potrzeba podziwu i wyjątkowości,

• brak empatii wobec innych,

• instrumentalne traktowanie ludzi – jako narzędzi do osiągania własnych celów,

• kruche, niestabilne poczucie własnej wartości, ukryte pod maską pewności siebie.

Narcyz nie zawsze łamie prawo ani nie musi być agresywny. Może funkcjonować w społeczeństwie całkiem sprawnie – mieć pracę, rodzinę czy znajomych. Problem pojawia się w relacjach, które często są toksyczne i służą głównie wzmacnianiu jego ego.

Psychopata – chłodny manipulator

Psychopatia nie jest oficjalną diagnozą, ale to termin szeroko używany w psychologii sądowej. Psychopata bywa opisywany jako podtyp antyspołecznego zaburzenia osobowości, wyróżniający się:

• chłodną kalkulacją i wyrachowaniem,

• wysoką inteligencją społeczną,

• powierzchownym urokiem,

• manipulacją i brakiem poczucia winy,

• niskim poziomem empatii.

Psychopata nie działa impulsywnie. Przeciwnie – planuje swoje kroki z zimną krwią. To właśnie sprawia, że wielu psychopatów nie trafia do więzienia, a wręcz osiąga sukcesy w biznesie, polityce czy na wysokich stanowiskach.

Badania Roberta Hare’a (PCL-R – Psychopathy Checklist-Revised) pokazują, że psychopatia ma określony zestaw cech i może być mierzona na skali.

Socjopata – impulsywny i wybuchowy

Z kolei socjopatia to również nieoficjalny termin, stosowany raczej w języku potocznym i filmach. Od psychopatii różni ją to, że:

• socjopata działa impulsywnie, pod wpływem emocji,

• ma duże trudności w relacjach i pracy,

• częściej łamie prawo i trafia do więzienia,

• jego zachowania wynikają zwykle z trudnych doświadczeń życiowych i traum (np. przemocy w dzieciństwie).

Mówiąc krótko:

• psychopata to wyrachowany manipulator,

• socjopata to impulsywny buntownik, trudny do przewidzenia.

Antyspołeczne zaburzenie osobowości (ASPD) – oficjalna diagnoza

W diagnostyce psychologicznej i psychiatrycznej nie używa się pojęć „psychopata” czy „socjopata”. Zamiast tego mówimy o antyspołecznym (dyssocjalnym) zaburzeniu osobowości.

Kryteria ASPD obejmują m.in.:

• lekceważenie norm i praw społecznych,

• impulsywność i agresję,

• brak poczucia winy,

• nieodpowiedzialność i skłonność do krzywdzenia innych.

Psychopatia i socjopatia są więc nieformalnymi określeniami opisującymi dwie odmiany tego samego zaburzenia – jedna chłodna i wyrachowana, druga impulsywna i nieprzewidywalna.

Podsumowanie

• Narcyz – potrzebuje podziwu, nie ma empatii, ale pod maską siły kryje się kruchość.

• Psychopata – inteligentny, wyrachowany, manipuluje innymi bez wyrzutów sumienia.

• Socjopata – impulsywny, wybuchowy, częściej popada w konflikty z prawem.

• ASPD – oficjalna diagnoza w DSM-5 i ICD-11, obejmująca oba powyższe typy.

Dlaczego warto rozróżniać te pojęcia?

Te słowa nie są obelgami ani etykietami do rzucania w kłótni. To terminy psychologiczne i kliniczne, które opisują złożone zaburzenia osobowości. Warto używać ich ostrożnie, bo za każdą z tych etykiet kryje się człowiek – z własną historią, trudnościami i cierpieniem.

Jeśli chcesz zgłębić ten temat jeszcze bardziej, obejrzyj mój film na YouTube: