Jak powstaje osobowość narcystyczna
Narcyzm to temat, który coraz częściej pojawia się w rozmowach, mediach i gabinetach terapeutycznych. Ale co tak naprawdę oznacza osobowość narcystyczna? Czy chodzi o kogoś zakochanego w sobie? A może to znacznie głębsze, bardziej bolesne i niezrozumiane zjawisko psychologiczne? Ten artykuł odpowiada na te pytania, sięgając do współczesnych kryteriów DSM-5, jak również do najważniejszych nurtów terapeutycznych.
Czym jest narcystyczne zaburzenie osobowości wg. DSM-5?
DSM-5, czyli klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, definiuje Narcystyczne Zaburzenie Osobowości jako trwały wzorzec wielkościowego myślenia o sobie, potrzeby podziwu i braku empatii, rozpoczynający się we wczesnej dorosłości. Aby postawić diagnozę, osoba musi spełniać co najmniej 5 z 9 kryteriów:
Wyolbrzymione poczucie własnej ważności (np. przecenianie osiągnięć i talentów).
Pochłonięcie fantazjami o nieograniczonym sukcesie, sile, urodzie lub idealnej miłości.
Przekonanie o swojej wyjątkowości i konieczności kontaktu tylko z "wyjątkowymi" ludźmi.
Potrzeba nadmiernego podziwu.
Poczucie szczególnych uprawnień i oczekiwań specjalnego traktowania.
Wykorzystywanie innych do osiągania własnych celów.
Brak empatii.
Zazdrość wobec innych lub przekonanie, że inni zazdroszczą im.
Aroganckie, wyniosłe zachowania i postawy.
Od mitu Narcyza do psychoanalizy Freuda
Mitologiczny Narcyz był młodzieńcem, który zakochał się w własnym odbiciu. Mit ten stał się metaforą nie tylko miłości własnej, ale też bolesnego zamknięcia się w sobie. W psychologii pojęcie "narcyzmu" wprowadził Zygmunt Freud w 1914 r. Wyróżnił on:
Narcyzm pierwotny – naturalny etap u niemowląt, kiedy cała energia libidalna skupiona jest na sobie.
Narcyzm wtórny – patologiczna forma, kiedy dorosły wycofuje się ze świata i emocjonalnie koncentruje się na sobie.
Freud zauważył, że narcyzm może być mechanizmem obronnym, np. w depresji czy zakochaniu.
Narcyzm według nurtu psychodynamicznego
Heinz Kohut
Narcyzm to deficyt "ja"Kohut uważał, że narcyzm nie wynika ze złej woli, ale z deficytów w rozwoju. Dziecko, którego potrzeby emocjonalne nie zostały zaspokojone przez empatycznego opiekuna, rozwija tzw. wielkościowe self – nadmuchany obraz siebie chroniący przed poczuciem pustki.
Rodzaje narcyzmu u Kohuta:
Narcyzm pierwotny (naturalny u dzieci)
Narcyzm kompensacyjny (reakcja na brak empatii)
Narcyzm patologiczny (utrwalony w dorosłości)
Leczenie polega na tym, że terapeuta staje się "self-obiektem", który wspiera pacjenta empatycznie, pomagając mu zbudować zdrowe, spójne "ja".
Otto Kernberg
Narcyzm to zaburzenie struktury osobowości. Dla Kernberga narcyzm to problem strukturalny. Pacjent nie ma stabilnego obrazu siebie, stosuje mechanizmy takie jak idealizacja, dewaluacja i rozszczepienie. Jego relacje są płytkie, a empatia ograniczona.
Typy narcyzmu u Kernberga:
Zdrowy narcyzm
Patologiczny narcyzm (NPD)
Złośliwy narcyzm (z elementami agresji, manipulacji)
Podczas leczenia terapeuta konfrontuje obrony pacjenta, analizuje przeniesienie oraz przeciwprzeniesienie i dążąc do integracji obrazu siebie i innych.
Narcyzm z perspektywy terapii poznawczo-behawioralnej (CBT)
CBT postrzega narcyzm jako wynik dysfunkcyjnych przekonań ukształtowanych w dzieciństwie:
"Jeśli nie jestem wyjątkowy, to jestem nikim."
"Muszę być podziwiany, żeby być akceptowany."
"Wrażliwość to słabość."
Za tym stoją zwykle:
Warunkowa miłość opiekunów
Nadmierna krytyka lub idealizacja
Wysokie wymagania i brak empatii
Terapia CBT identyfikuje i zmienia szkodliwych przekonania za pomocą wielu metod poznawczych i behawioralnych takich jak np.
Dialog sokratejski
Zapisy przekonań
Odgrywanie ról
Eksperymenty behawioralne
Trening empatii i regulacji emocji
Narcyzm w terapii schematów
Terapia schematów łączy CBT, podejście psychodynamiczne, terapię Gestalt. Zakłada, że narcyzm to efekt niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie, które prowadziły do powstania nieadaptacyjnych schematów:
Typowe schematy u narcyza:
Wadliwość/wstyd
Roszczeniowość/wielkościowość
Deprywacja emocjonalna
Wysokie wymagania
Tryby zachowania ("maski") u narcyza:
Zranione dziecko (wstyd, pustka)
Wielkościowe dziecko (potrzeba podziwu)
Arogancki/odłączony obrońca (brak empatii, kontrola)
Terapia polega na:
Praca z trybami
Techniki doświadczeniowo wyobrażeniowe
Zmiana przekonań technikami poznawczymi
Zmiana zachowania i strategii radzenia sobie technikami behawioralnymi
Powtórne ograniczonym rodzicielstwie
Empatyczna konfrontacja
Wzmacnianie zdrowego dorosłego, który potrafi kochać i chronić siebie
Każdy nurt terapeutyczny rzuca światło na inną warstwę tego zaburzenia – od deficytów relacyjnych, przez przekonania, po emocjonalne pancerze. Kluczem do zmiany nie jest obwinianie ani etykietowanie, lecz empatia, zrozumienie i dobrze dobrana psychoterapia.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, obejrzyj pełny odcinek na YouTube:
