Przeciwprzeniesienie - Czyli o tym co czuje terapeuta

Czym jest przeciwprzeniesienie

Przeciwprzeniesienie to cały zespół nieświadomych reakcji terapeuty w stosunku w stosunku do pacjenta, a w szczególności wobec przeniesienia, które pacjent rozwija w relacji terapeutycznej.

Przeciwprzeniesienie traktowane jest jako doświadczenie nieświadome dla terapeuty, a niereflektowane przez terapeutę staje się przeszkodą w terapii.

Freud uznawał przeciwprzeniesienie jako wynik wpływu problematyki pacjenta na nieświadomość terapeuty. Problematyka pacjentka konfrontuje terapeutę z jego własną, w jakimś sensie podobną. Terapeuta pozostaje więc w dyskomforcie związanym ze zaktywizowaną własną problematyką, kompleksami, niepokojami czy lękami. W takiej sytuacji traktował przeciwprzeniesienie jako przeszkodę w terapii.

Freud uważał, że żaden terapeuta nie posunie się dalej niż pozwolą jego własne ograniczenia.

W dzisiejszych czasach postulat Freuda jest wciąż istotny, choć nie poświęca się już mu tyle uwagi.

Rodzaje przeciwprzeniesienia

1. Klasyczne

   Jest to nieświadoma reakcja terapeuty na przeniesienie rozwijane w trakcie terapii przez pacjenta w stosunku do terapeuty. W każdej reakcji terapeuty rozumiana jest odpowiedź na przeniesienie pacjenta. Terapeuta nie bierze pod uwagę tego w jaki realny sposób wpływa na pacjenta jego osoba i jego osobowość. To podejście jest nieco wąskie i powoduje mniej lęku u terapeuty.

2. Całościowe

   Zawiera zarówno aspekty świadome jak nieświadome. Cała intelektualna i emocjonalna reakcja terapeuty jest brana pod uwagę w kontakcie z pacjentem. Jest zarówno reakcją na przeniesienie pacjenta jak i na jego realny obraz i aktualną sytuację i rzeczywistość terapeutyczną. Jest również własną reakcją emocjonalną terapeuty, wynikającą z jego własnych dylematów. Możliwy jest większy poziom lęku u terapeuty.

Im bardziej zdezintegrowany pacjent, tym większe obciążenie dla terapeuty, a zatem tym bardziej zintegrowany powinien być terapeuta. Przeciwprzeniesienie staje się narzędziem diagnostycznym, gdy poddawane jest refleksji wraz z wykluczeniem tych aspektów, które mogą wynikać z własnej patologii terapeuty.

Rodzaje przeciwprzeniesienia wg. Gabbarda

Fantazje ratunkowe

Pragnienie uratowania pacjenta jest powszechne wśród ludzi, którzy decydują się zostać psychoterapeutami np. heroiczne wysiłki terapeuty, żeby uchronić pacjenta przed samobójstwem wydają się etyczne i troskliwe, ale jeśli terapeuta zaczyna odbierać telefony w nocy lub przedłuża sesję o 30 minut i wyznaje miłość i wierność pacjentowi można się zastanawiać czy działania ratunkowe nie wymknęły się spod kontroli na wskutek przeciwprzeniesienia.

Znudzony lub senny terapeuta

Słuchanie pacjentów przez cały dzień może być dla terapeuty wyczerpujące, ale niektórzy pacjenci mogą wywoływać przeciwprzeniesieniową nudę i senność. Należy aktywnie eksplorować w takim wypadku, co pacjent ma w sobie co wywołuje w nas być może reakcję obronną w postaci senności.

Przeciwprzeniesienie erotyczne

Uczucia erotyczne w stosunku do pacjenta, często przybierają nieświadomą formę w postaci wyjątkowego traktowania pacjenta czy poprawiania wyglądu przed sesją. Wymaga superwizji. Zreflektowane, uświadomione i przepracowane może umożliwić dalsze skuteczne prowadzenie terapii.

Przeciwprzeniesienie obezwładniające

Może się przydarzyć np. podczas fizycznego zagrożenia ze strony pacjenta i wtedy należy powiedzieć: "Nie mogę myśleć, gdy straszy mnie Pan w ten sposób. Musimy stworzyć tu bezpieczne środowisko, żeby móc dalej prowadzić terapię." Czasem pacjent zachowuje się w jawnie uwodzicielski sposób, co również powinno służyć jako sygnał do stawienia granic i przypomnienia ram terapeutycznych.

Kryteria wskazujące niekontrolowane przeciwprzeniesienie

• Spóźnianie się terapeuty na sesje

• Przedłużanie lub skracanie sesji

• Zapominanie o sesji z pacjentem

• Wszelkie odstępstwa od settingu

• Każdy rodzaj wyjątkowego traktowania pacjenta

• Zakochanie, erotyczna fascynacja pacjentem

• Zaostrzenie lub złagodzenie diagnozy pacjenta

• Nadmierna opieka lub jej przeciwieństwo wobec pacjenta

• Brak koncepcji i rozumienie pacjenta

• Ulgi finansowe lub podnoszenie stawek

• Umówienie dwóch pacjentów na jeden termin

Jak pracować z przeciwprzeniesieniem

Należy uczyć się rozpoznawać własne tendencje do określonych reakcji w sytuacji rozwijającego się przeniesienia w relacji terapeutycznej za pomocą własnej terapii, nieustanną refleksją nad swoimi emocjami i reakcjami i za pomocą superwizji.

Ważne jest otwarte i odważne stanowisko do eksplorowania swoich uczuć i przeciwprzeniesienia w celu poszukiwania lepszej analizy.

Dbamy o to, by przeciwprzeniesienie było reflektowane a nie realizowane, by patologia pacjenta była rozeznana a nie realizowana.

Zreflektowane przeciwprzeniesienie należy używać do stosowania interpretacji zachowania pacjenta np. terapeuta ma poczucie, że trudno mu utrzymać uwagę w trakcie sesji i słuchać opowieści pacjentki: "Zauważyłem, że podczas naszych sesji często nie zostawia mi pani wiele miejsca na wypowiedź, w której mógłbym się podzielić z panią moimi spostrzeżeniami. Czy jest możliwe, że pani matka i córki robią na pani wrażenie osób, które pani nie słuchają, ponieważ nie podejmuje pani wysiłku, żeby ich wysłuchać?"

MB.

---